نحوه انجام سری کاری با دستگاه روتاری به منظور منبت کاری
در این مقاله قصد داریم راجع به نحوه انجام سری کاری با دستگاه روتاری به منظور منبت کاری و همچنین تاریخچه هنر منبت کاری صحبت کنیم. همچنین قصد معرفی سری کاری با دستگاه روتاری نیز داریم. بدین منظور باید ببینیم اولین بار چه کسی منبت کاری را انجام داد؟ یا اینکه منبت کاری دقیقا به چه کاری گفته می‌شود؟ برای پاسخ به این سوالات با ما همراه باشید.
منبت کاری به معنای کنده کاری و یا ایجاد طرح‌ها و الگوهای متفاوت بر روی چوب می‌باشد. هنر منبت کاری که به معنای کنده کاری یا حکاکی بر روی چوب می‌باشد به عنوان صنایع دستی ایران ثبت شده است. قدیمی‌ترین اثر منبت کاری در ایران مربوط به مسجد جامع عتیق شیراز که در دوره عمر و بن لیث صفاری ساخته شده، می‌باشد. از آن جهت این هنر را منبت کاری گویند که ریشه این کلمه از کلمه نبات گرفته شده است. نبات به معنای رویاندن گیاه می‌باشد. در واقع به علت اینکه هنگامی که بر روی چوب، کنده کاری یا حکاکی طرح‌های مختلف مانند گل و گیاه صورت می‌گیرد به مثابه این می‌باشد که بر روی چوب یا سنگ، گل و گیاه روییده باشد به همین دلیل به آن منبت یعنی جسمی که بر روی آن گل و گیاه روییده باشد، می‌گویند. برای این کار ابتدا طرح گل و گیاه مورد نظر بر روی چوب کشیده می‌شود، سپس به صورت حجیم و برجسته کنده کاری صورت می‌گیرد. به گفته منبت کاران قدیمی هر چه جنس چوبی که بر روی آن منبت زده می‌شود، محکم‌تر باشد کار نهایی زیباتر و چشم‌نوازتر خواهد شد. از انواع این چوب‌ها می‌توان چوب درخت گردو، شمشاد و گلابی را نام برد.
در مورد تاریخچه منبت کاری و اینکه دقیقا از چه زمانی وارد جوامع بشری شده و یا از چه زمانی در ایران شروع به استفاده شده است، اطلاعات دقیقی در دسترس نیست. اما می‌توان گفت چوب به عنوان اولین و پر مصرف‌ترین ماده تاریخ بشر بوده و بشر برای برقراری ارتباط و یا ساختن وسایل مختلف از آن بهره می‌گرفته است. برخی از مورخان وجود این هنر را به 1500 سال قبل در ایران نسبت می‌دهند و برخی از این نیز فراتر رفته و منبت کاری را به قبل از دوره ساسانیان نسبت می‌دهند. سر ستون‌های داخلی تخت جمشید را نیز گواهی بر این مدعا می‌دانند. رفته رفته پس از ظهور اسلام در ایران منبت کاران فعالیت خود را بیشتر کردند تا اینکه در دوره صفویه فعالیت این گروه از هنرمندان افزایش یافت. در آن زمان منبت کاران و سایر هنرمندان صنایع دستی به دلیل توجه و علاقه زیاد صفویان به گسترش فرهنگ و هنر در شهر اصفهان و به خصوص شهر گلپایگان تجمع داشتند. پس از حمله افغان‌ها و ماجراهای پس از آن، این گروه از هنرمندان مجبور به کم کردن فعالیت خود شدند و تنها در شهرهای آباده شیراز و گلپایگان اصفهان حضور داشتند. در نهایت پس از سقوط قاجاریان دو تن از استادان منبت کاری یعنی استاد علی مختاری و استاد احمد صنیعی با تاسیس سازمان صنایع دستی در تهران به احیای این هنر ارزنده و البته از یاد رفته ایرانی پرداختند.
شکل 1- نحوه انجام سری کاری با دستگاه روتاری به منظور منبت کاری
برای اجرای یک منبت خوب علاوه بر مهارت داشتن به ابزار خوب نیز لازم است. این ابزار عبارت است از:
میز کار، انواع مغار، انواع سوهان، سنگ، گیره رومیزی یا گیره کله، گیره دستی، روغندان، قلم مو و ظرف نفت، چنگال، ظرف روغن، ابزارهای برقی
در صورتی که منبت کاری را شخصا بخواهید انجام دهید باید مراحل زیر را دنبال کنید:
- ابتدا طرح منبت مورد نظر خود را انتخاب کنید
- سپس طرح را بر روی چوب منتقل کنید
- یک سر قطعه را به گیره بسته و در صورتی که چوب نرم نبود به آن نفت بزنید
- بعد از گذشت مدتی، طرح را باید با کمک مغاره مخصوص از زمینه جدا کنید
- پس از آن زمینه را باید با مغار تخت، صاف کنید
- در انتها طرح را با انواع مغار فرم دهید و روی آن را تزئین کنید
شکل 2- نحوه انجام سری کاری با دستگاه روتاری به منظور منبت کاری
منبت کاری با سری کاری با دستگاه روتاری چگونه انجام می‌شود؟
برای اینکه بدانیم سری کاری با دستگاه روتاری چیست؟ باید به سراغ دستگاه سی ان سی برویم. سی ان سی دستگاهی است که از طریق دادن برنامه به کنترل‌گر کامپیوتر آن می‌توان بر روی انواع چوب برش زد. استفاده از این دستگاه باعث کاهش خطای انسانی، افزایش دقت و سرعت عمل شده است. این مطلب به دلیل این است که هنگام کار با این دستگاه می‌توان میزان حرکت، جهت و سرعت دستگاه را از قبل مشخص کرد. سی ان سی که در صنایع چوب استفاده می‌شود در دو مدل کلی ارائه می‌شود:
- سی ان سی روتاری یا چند کله روتاری منبت
- سی ان سی تخت یا فلت
از مورد اول زمانی استفاده می‌شود که بخواهید همزمان بر روی چند قطعه چوب طرح خاصی را ایجاد کنید. برای مثال اگر زدن یک طرح ساده بر روی یک قطعه چوب به مدت 45 دقیقه زمان می‌برد با استفاده از یک روتاری 6 کله می‌توان همان طرح را همزمان بر روی 6 قطعه چوب و با زمان بسیار کوتاه‌تر انجام داد. این مطلب هم باعث کاهش هزینه‌های اقتصادی تولید و هم افزایش تولید خواهد شد. از آنجایی که این دستگاه قابلیت کار کردن بر روی اجسام با انواع اشکال هندسی را دارد، بسیار پرطرفدار و مورد توجه است. همچنین در صورت کار با این دستگاه می‌توان قطر و طول کار را انتخاب کرد که این مسئله از هدررفت و پرتی کار نیز جلوگیری می‌کند.
مورد دوم نیز دارای سری‌های مختلف است که با توجه به کاربرد و شرایط اقتصادی هر فرد قابل عرضه در انواع کارگاه‌ها از کوچک تا بزرگ می‌شود. از انواع سری‌های این دستگاه می‌توان موارد زیر را نام برد:
- سری AM
- سری BM
- سری WM
- سری Smart و Optima
برای مثال سری BM که یک سری کاملا اقتصادی است برای کارگاه‌هایی با ظرفیت کوچک و پایین کاملا مناسب است. بنابراین اگر دنبال قیمت سری مناسبی هستید این سری پیشنهاد می‌شود. نکته مهم این است که خروجی تمام دستگاه‌ها با سری‌های مختلف کاملا یکسان است و تنها در سرعت عمل و کارایی با همدیگر متفاوت هستند. به طور کلی منبت کاری با سری کاری دستگاه روتاری قابل انجام است و بسته به میزان و تقاضای مشتری دارد که از کدام سری کاری با دستگاه روتاری بهره ببرد.
